Wie waren de Incas en waarom zijn ze zo belangrijk in de Zuidamerikaanse geschiedenis?

ER IS zo ongelofelijk veel te vertellen over de Inca's dat dit interessant en uitgebreid onderwerp wel eens de helft van deze website zou kunnen innemen in de loop van de tijd. Ik heb me voorgenomen over ieder aspect van de Incas en hun rijk een appart hoofdstuk te schrijven waarna elk deel eerst vertaald wordt naar het Engels en het Frans om vervolgens verder te werken.

Eerst en vooral een kleine opmerking. De Incas zijn geen compleet volk zoals de Romeinen of de Mayas. De Incas zijn in essentie enkel de leidende klasse, de keizerlijke familie ontsproten uit hun mytologisch voorvaderen Manco Capac en Mama Occla. Door vele kinderen die men toen op de wereld zette en het tot de adel verheffen van andere families door huwelijk of hun uitmuntendheid in moed, medewerking of rijkdom besloeg deze leidende klasse zowaar de gehele stad Cusco. De absolute leider die wij in het westen keizer zouden noemen was de "Sapa Inca", Quechua voor "Enige Inca". Hij huwde meestal zijn volbloed zus die dan keizerin of Qolla werd en bezat over een uitgebreid hof van princessen die meestal uit de Huizen van de Zon kwamen, vandaar de vele kinderen en de snelle toenamen van deze als heilig vereerde familie. Indien we hier het woord Inca gebruiken verwijzen we naar het volk waarover de Sapa Inca en zijn gevolg in Cusco heersten zoals wij dat in het westen gewoon zijn. Iederen maal spreken over "het volk bestuurd door de Incas" zou ons te ver leiden. Indien we de Quechua-betekenis van het woord Inca willen gebruiken, schrijven we Sapa Inca (en zijn gevolg).

De Incas, ten minste wat en wie ze vertegenwoordigden en de plaats die ze in de wereldgeschiedenis hebben ingenomen, zijn in onze westerse wereld onderschat en zo goed als onbekend. Nochtans hebben ze ons veel te leren over sociologie, politiek, religie en over het algemeen beschouwd, hun cosmologie. We weten allen dat ze ten onder werden gelopen door een handjevol Spanjaarden aangevoerd door Francisco Pizarro, dat ze over tonnen goud beschikten in de vorm van kunstwerken en paleismuren en dat een van hun prachtigste momumenten heden ten dage nog kunnen bezocht worden zoals Machu Picchu en Sacsayhuamán. Naar de grootsheid van hun hoofdstad Cusco of Qosqo in hun rijk van de Vier Windstreken Tawaintisuyu kunnen we enkel maar gissen, gelet op de overblijfselen na de plundering en het afbranden van deze stad door de Spanjaarden midden de 16e eeuw. Dit niettegenstaande er nog veel Inca-bouwkunst is overgebleven in Cusco in een bijzondere eenheid met de latere Spaanse stijl die meestal gebouwd werd bovenop Inca-fundamenten bestand tegen aardbevingen.

De onafhankelijkheid van de Incas in hun ontwikkeling tegenover die van de westerse wereld kan ons veel leren over hoe beschavingen zich ook op andere manieren kunnen ontplooien alsook de formidabele vindingrijkheid waarmee ze eenheid probeerden te scheppen in hun enorme rijk. Niet alleen een eenheid tussen de uiteenlopende volkeren die ze met of zonder geweld tot hun gelijke hebben opgenomen maar ook de eenheid tussen politiek, geschiedenis, kunst en wereldvisie waar hun religie als een bindende factor doorheen loopt en alles bezielde wat een land nodig heeft om in vrede te kunnen functioneren. De Incas gaven de overwonnen volkeren het idee dat ze door de Vader van de Zonnegod Wiracocha zelf gezonden werden met de goddelijke taak deze volkeren te verenigen tot een hogerstaande beschaving. En het bleef niet alleen bij woorden waardoor menig volk en stad zich vrijwillig tot Tawaintisuyu liet inlijven. Het zal je dan ook niet verwonderen dat de Incas aanbidders waren van de Zon (Inti) in wie ze de weerspiegeling van hun grootste godheid Wiracocha zagen.

Mijns inziens is het door de eeuwen heen aangenomen beeld van de wreedheden van de Incas en van de Azteken in het bijzonder een westerse uitvinding die men naar de Oude Wereld meebracht om hun eigen wreedheden te rechtvaardigen. Wreedheden die waren uitgevoerd in de naam van de Paus en de Katolieke Kerk maar die in werkelijkheid een dolle zoektocht waren naar goud en andere rijkdommen. Nu vandaag nog kun je zien dat de Indianenbevolking nog steeds strijd tegen de onrechtvaardigheden meegebracht door de 'Morderne Wereld' zoals sociale ongelijkheid, armoede of het recht Indiaan te zijn zoals in het geval van de Zapatistas in Mexico.

Voor wat staat de benaming Tawaintisuyu?

Tawaintisuyu is een samengesteld woord bestaande uit 3 onderdelen¹:

Tawa : vier, de vier richtingen, de vier elementen
Inti : de Zon, de Vader van het Leven, de Koningsster
Suyu : land, rand

Tawaintisuyu : "De vier kanten van de Zon", "De vier landen van de Zon"

Een ander veelgebruikt woord die je zal tegenkomen is Tawanintinsuyu. Eigenlijk zul je dit woord méér tegenkomen dan Tawaintisuyu maar ik verkies het tweede net omdat het overduidelijk een samengesteld woord is uit het Quechua en niet een woord zonder enige consistente betekenis als dat het geval is met Tawantinsuyu. De Spanjaarden waren goed in het vervormen van bestaande woorden en plaatsnamen van de Indianen. Zo komt de huidige hoofdstad Lima van de rivier die er door stroomt en de Incas de Rimac noemden en komt de landsnaam Peru van wat de Azteken Piru noemden, "een land van goud ver naar het noorden" zoals het land der Incas bij hun machtige zuiderburen bekend was.

De vier landen of suyus waren : Chinchaysuyu, Kontisuyu, Antisuyu en Kollasuyu. Chinsaysuyu is het deel naar Equador toe, Antisuyu is het deel dat naar de uitgestrekte Amazonevlakte leidt, Kontisuyu lag ten zuidwesten van Cusco naar de Stille Oceaan toe en tevens de kleinste suyu en Kollasuyu lag ten zuiden van Cusco naar het Titcacameer toe met inbegrip van een groot deel van Chili en een stukje Argentinië.

In het centrum of het brandpunt van de vier suyus lag de hoofdstad Cusco vanwaaruit de expansie van het Incarijk begon omstreeks 1438 onder impuls van Pachacuti.

Vanwaar halen we de informatie om een reconstructie van Tawaintisuyu te geven?

DE INCAS hadden geen schrift zoals wij die nu kennen maar hadden wel enkele systemen uitgedokterd om boodschappen feilloos over te brengen en om een uitgebreide administratie uit te bouwen die zowaar het hele rijk met alle mogelijke statistieken in Cusco kon bijeenbrengen. Voor deze administratie werden de quipu gebruikt en voor het overbrengen van berichten het nog niet ontcijferde bonenschrift, maar daarover in latere hoofdstukken meer. Dit gebrek aan een schrift zoals wij die kennen waarin gebeurtenissen kunnen worden opgetekend maakt het voor ons moeilijk om een chronologisch overzicht te geven over hoe Tawaintisuyu ontstond, wie de stichters waren en hun opvolgers en meer bepaald op welke manier het rijk zich precies in honderd jaar tijd zich heeft kunnen uitbouwen van het huidige Santiago de Chile tot Quito in Equador. Wat er voor ons rest zijn de honderden legendes die nu nog steeds leven in de hoge Andes, de aantekeningen van Spaanse chroniek schrijvers (meestal monniken) en natuurlijk de geschriften van de halfbloed Inca-Spanjaard Inca Garcilaso de la Vega met zijn boek "Comentarios Reales". Hij was immers de zoon van een Inca-princes en de Spaanse kapitein Garcilaso, een conquistador van het eerste uur. In zijn boek beschrijft Garcilaso wat hij zich nog herinnerd van wat zijn familie hem vertelde over de grootsheid, de geschiedenis en de werking van het Inca rijk. Hij schreef dit belangrijkste werk over Tawaintisuyu tussen 1589 en 1616 (+) toen hij in Madrid woonde en zijn volwassen wereld in Europa hem enkel ongeluk en verdriet bracht. Hij baseerde zich op aantekeningen die hij zelf had gemaakt in zijn jonge jaren vóór hij Cusco en Peru verliet om nooit meer terug te keren.

De quipus waren een belangrijke en wiskundig correcte methode om gegevens over te brengen van overal in het rijk naar Cusco waar de centrale administratie gebeurde. Zo wist men precies hoeveel inwoners er waar woonden, hoeveel land men bewerkte en wat daarvan de opbrengst zal zijn, de ouderdom van ieder inwoner enz.
	Op dit zeer verfijnd stuk textiel waarschijnlijk gedragen door een lid van de Inca familie staan afschriften van het bonnenschrift, zo genoemd omdat die ook op vazen en in grafplaatsen werden teruggevonden waar bonen worden gebruikt als ondergrond. Het schrift is nog niet ontcijferd.

Andere mee te delen chroniekschrijvers waren Bartolomé de las Casas, Pedro Cieza de Leon en ook Cristobal de Molina. Later kwam ook Pedro Sarmiento de Gamboa met zijn verhaal over de geschiedenis van de Incas op de proppen. Door de inquisitie en door boekenverbrandingen ten gevolge van een volksopstand in Peru tegen de Spanjaarden die het koningshuis in Madrid in verband bracht met literatuur over de Incas, kwamen de werken over het ooit zo grote Incarijk in de vergetelijkheid. Het werk van Garcilaso werd zelfs zodanig uitgeroeid dat men pas 400 jaar later een verloren exemplaar aantrof in de staatbibliotheek van Denemarken.

Hoewel de "Comentarios Reales" het bekenste en meest gerefereerde werk is over de Incas hebben (voornamelijk Peruviaanse) archeologen, geschiedkundigen, sociologen en antropologen uit de 20ste eeuw een exactere weergaven samengesteld. Men heeft tot de ontdekking gekomen dat Garcilaso er telkenmale één Inca naastzat. Het is te zeggen: al wat Inca Túpac Yupanqui had klaargespeeld tijdens zijn bewind zette hij op naam zijn voorgangen Inca Pachacútec enz. Zo zat hij telkens 20 tot 40 jaar naast de feiten. Verder baseerde Garcilaso zich op de mytologische verhalen verteld door zijn moeder en haar bloedverwanten zoals zijn oom die hij kortweg 'Inca' noemt en de oudste van de nog levende keizerlijke familie was. Atahualpa en Huascar waren immers vermoord door de Spanjaarden die de macht van Tawaintisuyu bij de geboorte van Garcilaso reeds 6 jaar in handen hadden.

Om een aangenaam leesbaar en compleet beeld te geven van wat en wie de Incas ooit vertegenwoordigden heb ik gekozen om voor het mytologische aspect naar Inca Garcilaso de la Vega te verwijzen en voor het de wetenschappelijke benadering naar de prachtige werken van de Peruviaan Waldemar Espinoza Soriana te verwijzen, meer bepaald naar zijn boeken "Los Incas" en in latere hoofdstukken naar "La Destrucción del Imperio de los Incas" waarin het drieste aftakelingsproces van dit hemelse rijk op aarde aan bod zal komen.